風間伸次郎(採録・訳注).1995.『ナーナイの民話と伝説』(ツングース言語文化論集5、小樽商科大学言語センター)より.
4(2). хоӈмо (1)
モモンガ
Аврорин(1968 pp.66-7)より原文再録、風間訳
эмун | хоӈмо | балǯӥ-ха-нӥ | моо | оӈголо-до-а-нӥ. | пиктэ-ни | ӥлаан. | |
一匹の | モモンガが | 住んでいた、 | 木の | うろに。 | 子供は | 三匹。 |
сиксэ~ | ǯи-чи-ни | амбаан. | "хоӈмо~ | кудин, | пиктэ-йи | |
夜、 | やって来た、 | 魔物が。 | 「モモンガよ、クディン、 | 子供を |
буу-руу | кудин." | хоӈмо | ӈээлэ-рээ, | пиктэ-йи | эм-бэ | |
よこせ、 | クディン。」 | モモンガは | 驚いて、 | 子供を | 一匹 |
буу-хэ-ни. | амбаан | капор капор | сӥа-ха-нӥ. | ǯӥа | чӥмӥӥ | |
やった。 | 魔物は | ボリ ボリ | 喰った。 | 次の | 朝 |
тээ-хэ-ни, | гучи | сиксэ | амбаан | ǯиǯу-хэ-ни. | "хоӈмо~, | |
起きた、 | また | 夜 | 魔物が | 戻って来た。 | 「モモンガ~、 |
пиктэ-йи | буу-руу, | кудин!" | хоӈмо | ӈээлэ-рээ, | пиктэ-йи | |
子供を | よこせ、 | クディン。」 | モモンガは | 驚いて、 | 子供を |
буу-хэ-ни. | капор | капор | сӥа-ха-нӥ. | чӥма-йӥ | тээ-рээ, | |
やった。 | ボリ ボリ | 喰った。 | 朝 | 起きて |
соӈго-мӥ | тээси-й-ду-э-ни=э | ээдэӈ | ваачака | ǯи-чи-ни. | "э~, | |
泣きながら | 座っている時に | バカ | アオサギが | やって来た。 | 「おい、 |
хоӈмо, | хай-мӥ | соӈго-й-сӥ?" | хоӈмо | ун-дии-ни, | "мии | |
モモンガ、 | どうして | 泣いているのか。」 | モモンガは | 言う、 | 「私の |
пиктэ-йэ-вэ | амбаан | ӈаасо-й-нӥ. | ээдэӈ | ваачака | ун-дии-ни, | |
子供を | 魔物が | 連れ去る。 | バカ | アオサギは | 言う、 |
амбаан | би-эси, | солӥ-ка | ǯэму-ǯи | маӈгала-раа, | хагдо-й-до-йӥ | |
「魔物 | じゃない、 | キツネが | 飢えで | しんどくなって、 | 飢え死にする時に |
симбиэвэ | ӈээлучи-ми | пиктэ-вэ-си | ӈаасо-й-ни. | эси | сиксэ | |
おまえを | 脅かして | 子供を | 連れ去るのだ。 | 今夜 |
ǯиǯу-учиэ-ни | у-ӈэ-с(и)=тэнии, | 'сии, | абаа, | амбаан | би-эси-си. | |
戻って来たならば | 言うがよい、 | 『おまえは、 | 違う、 | 魔物 | じゃない。 |
солӥ-ка та-а-чӥ. | ǯэму-ǯи | маӈгала-раа, | хагдо-й-ду-йи | мии | |
キツネだ。 | 飢えで | しんどくなって | 飢え死にする時に | 私の |
пиктэ-йэ-вэ | сӥа-го-йӥ | ӈаасо-й-си.' | солӥ-ка | ун-ǯээмэ, | 'уй | |
子供を | 食べるために | 連れ去るのだ。』 | キツネは | 言うだろう、 | 『誰が |
алоосӥ-ха-нӥ? | уй | тэǯуу-хэ-ни?' | сии | чадо | уӈ-хээри, | |
教えた、 | 誰が | 教え込んだ。』 | おまえは | そこで | 言うがよい、 |
ээдэӈ | ваачака | алоосӥ-ха-нӥ." | сиксэ-гу-хэн, | амбаан | гучи | |
バカ | アオサギが | 教えた、と。」 | 夜になった、 | 魔物は | 再び |
ǯиǯу-хэн. | "хоӈмо~, | пиктэ-йи | буу-руу, | кудин, | кудин!" | |
戻って来た。 | 「モモンガ~、 | 子供を | よこせ、 | クディン、 | クディン。」 |
хоӈмо | ун-дии-ни, | "абаа, | сии | амбаан | би-эси-си. | бай | |
モモンガは | 言う、 | 「違う、 | おまえは | 魔物 | じゃない。 | ただの |
солӥ-ка | та-а-чӥ. | ǯэмуси-ми | хагдоо-ду-йи | мии | пиктэ-йэ-вэ | |
キツネ | だ。 | 飢えて | 飢え死にしようという時 | 私の | 子供を |
сӥа-го-йӥ | ӈаасо-й-сӥ." | солӥ-ка | ун-дии-ни, | "уй | симбивэ | |
食べようと | 連れ去るのだ。」 | キツネは | 言う、 | 「誰が | おまえに |
алоосӥ-ха-нӥ. | тэǯуу-хэ-ни?" | хоӈмо | ун-дии-ни, | "ээдэӈ | |
教えた。 | 信じさせた。」 | モモンガは | 言う、 | 「バカ |
ваачака | алоосӥ-ха-нӥ." | солӥ-ка | ун-дии-ни, | "мии | эси | ээдэӈ |
アオサギが | 教えた。」 | キツネは | 言う、 | 「私は | 今 | バカ |
ваачака-ва | гэлэгухэ-эм-би." | солӥ-ка | энэ-ми | дэруу-хэ-ни. | |
アオサギを | 捜しに行く。」 | キツネは | 行き | 始めた。 |
энэ-ми=э~ | энэ-ми=э~ | эм | хэвээ-кээн | даа-до-а-нӥ | ээдэӈ | ваачака | |
行って | 行って | 一つの | 湖の | 河口の所に | バカ | アオサギが |
чоракочӥ-й-нӥ. (2) | солӥка | бэйчи-ми | дэруу-хэ-ни. | сочӥӥ-нӥ | соӈ | |
寝ている。 | キツネは | 忍び寄り | 始めた。 | ひれは | ソン |
соӈ, | гэǯихэ-ни | чээӈ | чээӈ, | дарама-нӥ | дааӈ | дааӈ, | ǯӥǯа | |
ソン、 | えらは | チュン | チュン、 | 背中は | ダアン | ダアン、 | 近く |
осӥ-й-нӥ. | ээдэӈ | ваачака | солӥ-ка-ва | ичэ-хэ-ни. | "ээ~, | |
なる。 | バカ | アオサギは | キツネを | 見た。 | 「おお、 |
солӥ-ка, | мии | эси | дэгдэ-гу-эм-би, | дэгдэ-гу-й-ду-йэ-вэ | |
キツネよ、 | 私は | 今 | 飛ぶよ、 | 私が飛び立つ時に |
сэкпэн-дэси | осӥнӥ, | мимбиэвэ | хаал(ӥ)=даа | ваа-расӥ-сӥ." | ээдэӈ | |
咬みつかなかった | なら、 | 私を | いつになったって | 殺せないよ。」 | バカ |
ваачака | дэгдэгу-ми | дэруу-хэ-ни. | солӥ-ка | ээдэӈ | ваачака | |
アオサギは | 飛び | 始めた。 | キツネは | バカ | アオサギの |
хуйгу-ду-э-ни | сэкпэӈ-ки-ни. | "солӥ-ка~, | койсӥ, | боа-нӥ | |
尻尾に | 咬みついた。 | 「キツネよ、 | コイシ、 | 天の |
ороо-н(ӥ)=э~ | ун-дуу." | солӥ-ка | мора-й-нӥ, | "боа-нӥ | ороо-нӥ!" | |
雛鳥よ、と | 言え。」 | キツネは | 叫ぶ、 | 「天の | 雛鳥よ。」 |
ээдэӈ | ваачака | ун-дии-ни, | "солӥ-ка~, | койсӥ, | даайӥ-ǯӥ | |
バカ | アオサギは | 言う、 | 「キツネよ、 | コイシ、 | 大きく |
мора-роо!" | солӥ-ка | мора-псӥӈ-кӥ-нӥ, | даайӥ-ǯӥ. | "боа-нӥ | |
叫べ。」 | キツネは | 叫び出した、 | 大きく。 | 「天の |
ороо-нӥ!" | эси | солӥ-ка | аӈма-йӥ | нихэли-й-ду-йи | туугу-хэ-ни. | |
雛鳥よ。」 | 今 | キツネは | その口を | 開く時に | 落ちた。 |
намо | боачаан-дола-нӥ. | ээдэӈ | ваачака | дэгдэ-гу-рээ, | эну-хэн. | |
海の | 島へ。 | バカ | アオサギは | 飛んで | 去った。 |
солӥ-ка | элээ элээ | бу-дии-ни. | хумду-хэ-ни | маӈга. | |
キツネは | 今にも | 死にそうである。 | やせた、 | ひどく。 |
солӥ-ка | соӈго-мӥ | дэруу-хэ-ни. | "бэгǯи-йи | би-й=дээ, | намо | |
キツネは | 泣き | 始めた。 | 「足が | あっても | 海の |
моӈгоокто-нӥ | осӥ-ǯараа, | корӥ корӥон, | сӥӈакта-йӥ | би-й=дээ, | |
流木に | なるだろう、 | コリコリオン、 | 毛皮は | あっても |
намо | коњорӥакта-нӥ | о-ǯараа, | корӥ корӥон, | корӥ корӥон, | |
海の | 海草に | なるだろう、 | コリコリオン、 | コリコリオン、 |
насал-бӥ | би-й=дээ, | намо | боракта-нӥ | о-ǯараа, | корӥ | корӥон, | |
目が | あっても、 | 海の | 火打ち石に | なるだろう、コリコリオン、 |
корӥ корӥон, | ǯӥлӥ-йӥ | би-й=дээ, | намо | сумпу-ни | о-ǯараа, | |
コリコリオン、 | 頭が | あっても | 海の | 谷地坊主に | なるだろう、 |
корӥ корӥон, | корӥ корӥон." | туй | соӈго-й-до-а-нӥ=а~, | эм | |
コリコリオン、 | コリコリオン。」 | そうして | 泣いている時に、 | 一匹の |
пээнтэ | агбӥӈ-кӥ-нӥ. | "ээ~ | солӥ-ка, | хай-мӥ | соӈго-й-сӥ?" | |
アザラシが | 現れた。 | 「おおい、キツネよ、どうして | 泣いているのか。」 |
солӥ-ка | ун-дии-ни, | "абаа, | мии | соӈго-асӥм-бӥ. | эњээ-нээ | |
キツネは | 言う、 | 「違う、 | 私は | 泣いてない。 | 母たち |
амаа-наа | ǯарӥ-каачӥ-хам-ба-нӥ | амдайӥ." | "ээ~, | солӥ-ка~, | сии | |
父たちの | 真似をして歌っていたのだ。 | | 「 | キツネよ、 | おまえの |
най-сӥ | эгǯи=нуу?" | солӥ-ка | ун-дии-ни, | "мии | най-йӥ | |
仲間は | 多いのか。」 | キツネは | 言う、 | 「私の | 仲間は |
хоонӥ=а | эгǯи, | боачаан | таон-до-а-нӥ, | суйгуэ | таон-до-а-нӥ | |
どんなにか | 多いか、 | 島 | 毎に、 | 岬 | 毎に |
тӥас | би-й." | солӥ-ка | ун-дии-ни, | "пээнтэ~, | сии | най-сӥ | |
いっぱい | いる。」 | キツネは | 言う、 | 「アザラシよ、 | おまえの | 仲間は |
эгǯи=нуу?" | пээнтэ | ун-дии-ни, | "мии | най-йӥ | эй | намо-ва | |
多いか。」 | アザラシは | 言う、 | 「私の | 仲間は | この | 海 |
тӥас | агбӥ-м(ӥ)=даа | мутэ-й." | пээнтэ | ун-дии-ни, | "гээ, | |
いっぱいに | 現れることも | できる。」 | アザラシは | 言う、 | 「さあ、 |
солӥ-ка, | сии | мэнэ | ǯӥа-сӥл-бӥ | агбӥмбо-роо." | солӥ-ка | |
キツネよ、 | おまえは | 自分の | 仲間たちを | 現せさせよ。」 | キツネは |
ун-дии-ни, | "абаа, | пээнтэ, | сии | мэнэ | ǯӥа-сӥл-бӥ | ǯулэ | |
言う、 | 「いいや、 | アザラシよ、 | おまえが | 自分の | 仲間たちを | 先に |
агбӥмбо-роо." | туй та-раа, | пээнтэ | ии-гу-хэ-ни. | бэктээ | |
呼び出せ。」 | それから、 | アザラシは | (水に)入った。 | しばらく |
би-ми~ | агбӥӈ-го-ха-нӥ. | намо | сикчэ сикчэ | агбӥӈ-кӥ-нӥ. | пээнтэ | |
して、 | 再び現れた。 | 海に | ぎっしり | 現れた。 | アザラシは |
ун-дии-ни, | "гээ, | солӥ-ка, | таон-доо!" | солӥ-ка | тао-мӥ | |
言う、 | 「さあ、 | キツネよ、 | 数えろ。」 | キツネは | 数えながら |
намо-ва | дао-псӥӈ-кӥ-нӥ. | "эму, | ǯуэр | сӥрбӥдок, | ӥлан, | дуйн | |
海を | 渡り出した。 | 「一、 | 二、 | シルビドック、 | 三、 | 四、 |
сӥрбӥдок." | пээнтэ | ун-дии-ни, | "солӥ-ка, | хаосӥ | таон-дӥӥ-сӥ?" | |
シルビドック。」 | アザラシは | 言う、 | 「キツネよ、 | どこへ | 数えるのか。」 |
солӥ-ка | ун-дии-ни, | "айа, | мии | эуси | дао-го-й-до-йӥ | |
キツネは | 言う、 | 「いいだろ、私は | こっちへ | 渡って来る時に |
улээн-ǯи | таон-ǯаам-бӥ." | солӥ-ка | туй | дао-го-мӥ=а~ | сапсӥ | |
ちゃんと | 数えるから。」 | キツネは | そうして | 渡って |
кӥра-ва-нӥ | ӥсӥ-го-ха-нӥ. | пуйкуу-хэ-ни | наа | бааро-а-нӥ, | |
岸へ | 着いた。 | 跳んだ、 | 大地の | 方へ、 |
эси=лэ~ | пээнтэ-вэ | аргала-хам-бӥ, | корӥ корӥон. | солӥ-ка | |
「今 | アザラシを | 騙した、 | コリコリオン。」 | キツネは |
хумду-хэ-ни | маӈга. | эм | гӥрмакса~, | эм | нанта~=мањаа | осӥ-мӥ | |
痩せた、 | ひどく。 | まるで | 骨と、 | | 皮ばかりに | なって |
хумду-хэ-ни. | эси | энэ-ми=э~, | энэ-ми=э~ | Каа | мапа | |
痩せた。 | 今 | 行って | 行って | カー | じいさんの |
каанто-ва-нӥ | баа-ха-нӥ, | каанто-до-а-нӥ | капӥра-го-ха-нӥ. | |
罠を | くらった、 | 罠に | 挟まれた。 |
солӥ-ка | буй-ки-ни. | туй | та-пӥ | Каа | мапа | каанто-йӥ | |
キツネは | 死んだ。 | そう | すると | カー | じいさんは | 自分の罠を |
ичэ-ндэ-гу-ми | энэ-хэ-ни. | Каа | мапа | ун-дии-ни, | "ээ~, | |
見に | 行った。 | カー | じいさんは | 言う、 |
солӥ-ка | капӥра-го-ха-нӥ!" | солӥ-ка-ва | пӥнала-го-раа, | |
「キツネが | かかった。」 | キツネを | 背負って |
гааǯо-ха-нӥ | ǯоок-чӥ-йӥ. | сӥӈакта-ва-нӥ | пуй-хэ-ни. | тотараа, | |
持って行った、自分の家へ。 | 毛皮を | 剥いだ。 | | それから、 |
уликсэ-вэ-ни | боа-чӥ | наӈгала-ха-нӥ. | туй | би-ми=э~, | би-ми=э~ | |
肉を | 外へ | 投げた。 | そうして | いて | いて、 |
солӥ-ка | соӈго-мӥ=а | мора-й-нӥ, | "тугдэ-руу, | тугдэ-руу!" | |
キツネは | 泣いて | 叫ぶ、 | 「雨よ降れ、 | 雨よ降れ、」 |
солӥ-ка | ун-дии-ни, | "эпэ, эпэ!" | туй та-пӥ, | "бооно-роо, | |
キツネは | 言う、 | 「びしょぬれに。」 | そうすると、 | 「あられよ降れ、 |
бооно-роо!" | "энэнэ, | энэнэ!" | солӥ-ка | ун-дии-ни, | |
あられよ降れ。 | オーイ | オーイ。」 | キツネは | 言う、 |
сӥсакта-роо, | сӥсакта-роо. | сӥсакта | сӥсакта-мӥ | дэруу-хэ-ни. | |
「粉雪よ降れ、 | 粉雪よ降れ。」 | 粉雪が | 降り | 始めた。 |
солӥ-ка | мора-й-нӥ, | "сӥдарӥа, | сӥдарӥа!" | "сӥмана-роо, | |
キツネは | 叫ぶ、 | 「痛い、 | 痛い。」 | 「雪よ降れ、 |
сӥмана-роо!" | сӥмана-мӥ | дэруу-хэ-ни. | "гӥчӥа гӥчӥа!" | |
雪よ降れ。」 | 雪が降り | 始めた。 | 「寒い、寒い、」と |
мора-й-нӥ. | эси | солӥ-ка | ойа-а-нӥ | сӥӈалбӥ-го-мӥ | дэруу-хэ-ни. | |
叫ぶ。 | 今 | キツネの | 表面に | 毛が生え | 始めた。 |
солӥ-ка | тээ-гу-хэ-ни. | солӥ-ка | уйун | очо-го-ха-нӥ. | |
キツネは | 起き上がった。 | キツネは | 生きている状態に | なった。 |
гупинэси-ми | ӥлӥ-го-ха-нӥ. | солӥ-ка | мора-ха-нӥ, | "эси=лэ~ | |
体を振って | 立ち上がった。 | キツネは | 叫んだ、 | 「今こそ |
хуйуун | дуусу-вэ | дулэӈ-ким-би. | эс(и)=тэнии | солӥ-ка | |
九つの | 試練を | 乗り越えた。 | 今 | キツネと |
очо-го-хам-бӥ, | хора-го-хам-бӥ, | корӥ корӥон, | корӥ корӥон. | |
再びなった、 | 生き返った、 | コリコリオン、 | コリコリオン。 |
Каа | мапа | каанто-до-а-нӥ | капӥра-го-хан-до-йӥ | буй-ким-би | |
カ- | じいさんの | 罠に | 挟まった時に | 死んでしまって |
би-чи-ни, | корӥ корӥон, | корӥ корӥон, | корӥ корӥон. | |
いたが、 | コリコリオン、 | コリコリオン、 | コリコリオン。 |
хора-го-хам-бӥ, | корӥ корӥон, | корӥ корӥон!" | эси=тэнии | |
生き返った、 | コリコリオン、 | コリコリオン。」 | 今 |
солӥ-ка | энэ-ми=э~, | энэ-ми=э~ | Каа | мапа | ǯоог-дола-нӥ | |
キツネは | 行って | 行って | カー | じいさんの | 家に |
ӥсӥ-ха-нӥ. | ии-хэ-ни, | най | хэм | сокто-раа, | апсӥӈ-кӥ-чӥ. | |
着いた。 | 入った、 | 人々は | 皆 | 酔っぱらって、 | 寝ていた。 |
саолӥн | би-чи-ни. | мало-до | даайӥ | дэрэ. | чадо | хай=даа | хэм | |
ごちそうが | あった。 | 真ん中の席には | 大きな | 机。 | そこには | 何でも | 全ての |
сӥа-орӥ | эгǯи | би-чи-ни. | тадо | ээдэӈ | ваачака | тээси-ми=э~ | |
食べ物が | たくさん | あった。 | そこに | バカ | アオサギが | 座って |
би-й-ни. | "э~ӈ, | солӥ-ка, | баачӥгоапо!" | "э~ӈ, | ээдэӈ | |
いる。 | 「やあ、 | キツネよ、 | こんにちわ。」 | 「やあ、 | バカ |
ваачака, | баачӥгоапо!" | ээдэӈ | ваачака | ун-дии-ни, | "солӥ-ка~, | |
アオサギよ、 | こんにちわ。」 | バカ | アオサギは | 言う、 | 「キツネよ、 |
синǯи, | минǯи | саолӥ-маачӥ-го-арӥ." | солӥ-ка | ун-дии-ни, | |
おまえと、 | 私とで、 | ごちそうし合おうではないか、」 | キツネは | 言う、 |
айа, | саолӥ-маачӥ-го-арӥ." | туй | та-раа, | саолӥ-маачӥ-маарӥ | |
「よし、 | ごちそうし合おう。」 | それから | ごちそうし合い |
дэруу-хэ-чи. | сӥа-раа, | аракӥ-ва | омӥ-маарӥ | дэруу-хэ-чи. | |
始めた。 | 食べて | 酒を | 飲み | 始めた。 |
ээдэӈ | ваачака | ун-дии-ни, | "гээ, | солӥ-ка, | коачӥлӥ-го-арӥ." | |
バカ | アオサギが | 言う、 | 「さあ、 | キツネよ、 | 魂を追おうじゃないか。」 |
солӥ-ка | ун-дии-ни, | "айа, | коачӥлӥ-го-арӥ!" | солӥ-ка | мора-мӥ | |
キツネは | 言う、 | 「よし、 | 魂を追おう。」 | キツネは | 叫び |
дэруу-хэ-ни. | "ии-руу | хэйк," | мора-ха-нӥ. | ээдэӈ | ваачака | |
始めた。 | 「入れ、 | フィック、」 | と叫んだ。 | バカ | アオサギは |
ун-дии-ни, | "нуучи-ǯи | мора-й-сӥ. | мии | мора-го-йа-ва!" | ээдэӈ | |
言う、 | 「小さく | おまえは叫ぶなあ、 | 私が | 叫ぼう。」 | バカ |
ваачака | мора-псӥӈ-кӥ-нӥ. | "писуэ (3) хэйк," | мора-псӥӈ-кӥ-нӥ. | |
アオサギは | 叫び出した。 | 「フィック。」 | と叫び出した。 |
ао-хан | най-сал | хэм | сэнэ-хэ-чи. | "э~ӈ, | ээдэӈ | ваачака-ǯӥ, | |
寝ていた | 人々は | 全て | 目覚めた。 | 「おお、 | バカ | アオサギと |
солӥ-ка-ǯӥ | чоча-й-чӥ." | тээ-рээ, | моо-ва | ǯапа-маарӥ, | |
キツネとが | 逃げるぞ。」 | 起き上がって | 木の棒を | つかんで |
тойкаа-маарӥ | дэруу-хэ-чи. | солӥ-ка | голǯон-дола | чоча-го-ха-нӥ. | |
叩き | 始めた。 | キツネは | かまどから | 逃げた。 |
ээдэӈ | ваачака | чооӈко-ла | чоча-го-ха-нӥ. | |
バカ | アオサギは | 天窓から | 逃げた。 |
(1) 表記に関して注記しておく。原著(Аврорин 1986)ではナーナイ文語の正書法より音声実質に近い表記をとっているが、本書では便宜上他のテキストの表記と基本的に同じものを用いることにした。まず音節末のнはこれを原著では前の母音の鼻母音化として示している。また原著では母音連続が融合したものにはеやыの文字を用いている。長母音には母音の上に伸ばす記号をつけているが、これも本書では便宜上母音を二つ重ねて示すことにした。また原著では音節頭のйにはяを、音節末の(二重母音の第二要素の)йにはиもしくはiを、вにはwを用いている。ӥにはiを用いている。
(2) Оненко(1980)にはчороакаачӥ-という形の語のみこの意で挙がっている。
(3) この語の意味は不明。